Kaszuby

    Szlachta wśród Kaszubów powstawała dwojako. Z jednej strony wywodziła się z miejscowego rycerstwa, które zostało nobilitowane w średniowieczu, z drugiej tworzyli ją przedstawiciele napływowych rodów, głównie z Korony i krajów niemieckich, którzy nabyli tutaj ziemię i w pełni się zasymilowali. Na Kaszubach przeważała drobna szlachta, która posiadała mało ziemi i nie pełniła żadnych urzędów, podobne natężenie „szlacheckiego drobiazgu” występowało jedynie na Mazowszu i Podlasiu. Szacuje się, że w II połowie XVI wieku mieszkało na Kaszubach około 800 rodzin szlacheckich, z przeprowadzonego w tym okresie spisu podatkowego wynika, że należało do nich około 4000 osób. W powiecie puckim do szlachty należało 26 procent mieszkańców.

    Na kaszubski ród Łętowskich składały się dwie rodziny.  

    Pierwsza, używająca herbu Niezgoda, zamieszkiwała ziemię pucką, Łętowice, wieś rycerską na prawie polskim (dziś w gminie Krokowa). W roku 1572 większość Łętowic wykupił Reinhold Krokowski. W roku 1648 w Łętowicach wzmiankuje się płacących podatek Łentowskich, co świadczy, że część wsi gniazdowej należało nadal do nich. Łętowskim odnotowano przydomek Gut, będący nazwiskiem rodu siedzącego w Łętowicach od XVI wieku. Tak został zapisany w 1620 roku Piotr Gutt-Łętowski.

    W 1600 roku w Kłaninie było 6 dworów szlacheckich. W 1648 roku podatek z tej wsi płacił Łantowski. Jeszcze w 1682 roku w Kłaninie wykazywany był Maciej Lentowski. W XIX wieku wieś przeszła w ręce rodziny Guntera Grassa. W latach późniejszych zaginął słuch o Łętowskich (Łentowskich, Łantowskich) w ziemi puckiej.

    Druga, używająca herbu Łętowski mieszkała we wsi Łętowo (Lantow) w ziemi lęborskiej (dziś gmina Choczewo). W lęborskich aktach sądowych z lat 1383 – 1414 Łętowo wymienia się kilka razy. Gneomar z Sellensina w 1383 roku miał Marcinowi z Łętowa za zamordowanie jednego z jego krewnych wypłacić odszkodowanie i przekazać kielich o wartości 10 marek. Sulimir Schultheiss z Łętowa w 1406 roku był poręczycielem widniejącym w aktach sądowych. W latach 1411 i 1413 Stefan z Łętowa (Stefan von Lantow lub Lantosch) widnieje w aktach jako oskarżyciel, a za drugim razem jako odbiorca aktu pojednania.

    Zapewne ci właściciele Łętowa należeli do możnego roku Kunostowiczów, którzy z czasem przyjmowali odmiejscowe nazwiska. Dziedzice z Łętowa należeli do znaczniejszych rodzin w ziemi lęborskiej i zaliczani byli nie do panków, ale rycerstwa. Łętowo wymienia się jako dobra na prawie polskim, ich właściciel płacił półtorej marki i jednego kolońskiego denara podatku oraz oddawał jeden funt wosku.

    Wykaz powinności wojskowych z roku 1523 wymieniał Lantaskiego jako zobowiązanego do wystawienia jednej służby konnej. Prócz rodowego Łętowa posesjonaci pod nazwiskiem Lantosch w latach 1547 – 1618 posiadali też działy w Świchowie (Schwichow), Zawartowie (Schwartow) i Bożepolu (Boschpol).

    Historycy odnotowali ponadto Mikołaja Lantosza (Claus Lantosch), który zmarł w 1547 roku. W 1555 roku jako właściciel Łętowa występował Asmus von Lantow (Lantowski). W 1648 roku w polskim spisie podatkowym jako właściciela Łętowa odnotowano Asmusa Łentowskiego. Po przejęciu ziemi lęborskiej przez elektora brandenburskiego w 1658 roku właściciele Łętowa byli zapisani jako Lantawen.

   6 stycznia 1364 roku komtur gdański Ludeke von Essen nadał jedną trzecią włości szlacheckiej w Zwartowie (dziś powiat Choczewo) Piotrowi Łętowskiemu. Część ta przekształciła się z czasem w dzisiejsze Zwartówko. Łętowscy ze Zwartowa, którzy z czasem zaczęli być nazwani Lantow lub Zwartowskimi, dysponowali dawnymi przywilejami z lat 1547 i 1618. W połowie XVII wieku ten ród Łętowskich wygasł, a tutejsze ziemie przeszły w ręce Krokowskich.

    Historycy odnajdują Łętowskich w roku 1728 w ziemi chełmskiej, jako właścicieli wsi Płużnica. Nie ma jednak pewności, czy ci Łętowscy są z Kaszub, czy z Mazowsza.

     Źródło: Przemysław Pragert „Herbarz rodzin kaszubskich”, tom II, 2007

Opat Marek Łętowski

Najwybitniejszym przedstawicielem kaszubskich Łętowskich był Marek Łętowski herbu Niezgoda. Studiował na Uniwersytecie w Padwie, gdzie w latach 1594 – 1598 pobierał prywatne lekcje u samego Galileusza. (D. Quirini-Popławska „Podróże polskich duchownych do Padwy w XV i XVI wieku”).
     Po powrocie do kraju został sekretarzem króla Zygmunta III Wazy i wychowawcą jego syna Władysława IV. W 1604 roku nuncjusz apostolski Claudio Rangoni donosił do Rzymu: „Królewicz Władysław czyni postępy w naukach, do których zaczął się przykładać pod okiem ojca Marka, pierwszego kapelana i starego a ulubionego sługi królewskiego”. (we: Wł. Kaczorowski „Portret króla Zygmunta III Wazy”).